http://paperekoa.berria.info/iritzia/2013-12-29/005/001/fragmentuen_sakontasunaz.htm

2013-12-29

Anekdotetan bizi gara, eguneroko pasadizoen segida soila den kontakizun mimetikoan. Errealitatea menturazkotzat ditugun gertaerez osatutako anekdotario hutsalaren bitartez pentsatzen, kontatzen eta ad-eternum erreproduzitzen dugu. Saretu gabeko fragmentuz irudikatzen dugu gure fikziozko kronotopoa. Ez da estrukturarik, ez da errebelaziorik, ez dugu logika formalaren silogismoen beharrik errealitatea interpretatzeko. Utikan pentsamendu dialektikoak eta sintesiak euskal abertzaletasunaren kanonetatik! Sorginkeria egon badago, eta ezbeharrak gertatu egiten zaizkigu, hara. Baina maite ditugu gure bazter fragmentatuak lanbroak ezkutatzen dizkigunean. Gaitz erdi, horrenbestez: euskal abertzaleok metonimian gara herri, sinekdokean gara min. Gure zatiketak eta alienazioak tropo gizarte errendatu gaitu.

Litoteak litote —eta itsu nahiak sortutako langarrak langar—, errealitatea bortitza eta setatia da gurean ere. Horretan ere ez dugu euskal herritarrok beste talde batzuekiko bentajarik, hain gara arruntak. Kultura eta nazio menperatu guztietan ohikoa denez, inperialismoaren bortxa pitzadurarik gabekoak egituratzen du gizartearen errealitate osoa: berdin partea zein totalitatea, eguneroko anekdotak zein sakontzat ditugun gaiak. Hala beste nonahi, nola gurean ere.

Euskal mitogintza postmoderno maskaradunak kontrako uste interesatua sozializatu nahi badu ere, egoera konplexuaren gordintasunak seinale eskandalagarriak bidaltzen dizkigu goizero notiziekin batera; eta irakurlea asaldatu egiten da hiperbolikoa den —eta masokismotik zerbait baduen— unean uneko erreakziozko harriduraz eta haserreaz. Espantua, hala, erresistentzia bizirik dagoen seinale bilakatzen da oraindik erabat narkotizatuta ez dagoen herritarrarentzat.

Metaforak aniztunak dira, eta alez ale —tantaz tanta— ageri dira egunkarietako tituluetan: Neo-frankismoaren zoru etiko paradigmatikoak gure askatasunaren aldeko gerran hildakoak zokoratzen eta iraintzen ditu (faxismoak aurrera darrai!). Arerioaren kartzela politikek mendekua dute helburu (kultura demokratiko eskasa haiena!). Administratzaile kolonialaren esanetara dagoen poliziak gure irakasleak zelatatzen ditu haien izenekin zerrenda beltzak osatzeko (hezkuntza politizatzeko saio ankerragorik!). Sozial-inperialismoak talka sinbolikoa irabazi du euskararen kosifikazio eta momifikazioaren auzian (futituak!). Delako zonifikazioak ala frankofoniak mugaz bi aldeetako euskaldunon hizkuntza eta hezkuntza eskubideak urratzen ditu etengabe (ez erra, erantzun alaia izango da gurea!). Sare industrialak ez du administrazio zatituaren berme nahikorik beharrezko duen nazioarteratzeko (hori bakarrik ote?). Metropolietako hezkuntza sistemetako kargudunek lotsagabe gogorarazten digute gure gazteen akulturazioan pauso irmoak ematen jarraituko dutela.

Argi da: konkretuak abstraktuak ez duen indarra du gure sutondoan. Begirada holistikoaren faltan kontuak puskak iratsita kontatzen dira. Fenomeno bakartuen interpretazio sakonak berekin dakarren epifaniak bermatuko ote du emantzipazioak derrigorrezkoa duen begirada kritikoa, askea eta osatua! Kontrako erara, erdibide neutroan ari direla saldu nahi diguten sasi zuhurrek —eta haien errealitatearen erredukzionismo atomizatuak— egunerokotasuna, praxi kulturala eta praxi politikoa bereizi nahi dituzte, hiru bektore edo espazio horien arteko erlazio estua indar bakartu eta bakan moduan sinbolizatuz. Anaforaren enfasiaren enfasiaz ideia formula hipnotikoa bihurtu dute, gainera: gure administratzaileen sakontasun gabeko hitzaldi irrazional eta kontraesankorrei erreparatu besterik ez dago.

Diskurtso hedatu horren arabera, politika norberaren ideologiari dagokion indar berdintzailea da; kulturak, berriz, idiosinkrasikoa, propioa, singularra, bitxia, desberdina dena azpimarratzen du, eta komunitatearen ondare kolektiboa da. Tradizioan itzal luzekoa da euskal pentsamendu kulturalistak eta politikoak banatzea. Gure zatiketaren beste adibide bat. Prozesu konstituientearen luzera gehiegizkoak ez dio sintesiari biderik egiten, eta gu etengabeko prozesu konstituientean murgilduta bizi gara.

Ez da, ordea, garai jakin bateko gizarte eta egitura politikoetatik kanpo gelditu daitekeen praxi kulturalik edo egunerokotasunik. Euskal kultur penintsulan ere, politikatik datoz eta politikara doaz egunerokotasuna eta kultura; euskaldunok ez baikara —oraingoz gure kaltetan— munduan aurki daitekeen arkadia pre-politiko bakar eta bakaneko kide.

Gauza desberdina da fenomeno arruntak edo kultur fenomenoak deskribatzea —almanakeak, inbentarioak, erregistroak, katalogoak egin eta ekintzak zerrendatu eta administratzea— ala herri bateko egunerokotasuna eta kultura trakzionatzen duten indarren nondik norakoak aztertzea. Interpretazio sakonak berekin dakar kultura zer den —eta zer ez den— zein indarrek erabakitzen duen azaleratzea eta eguneroko fenomenoak zein kondizio politikotan eta ekonomikotan ematen diren salatzea. Errealitatearen jabetza zuhur eta adoretsuak eskema horiek errotik irauliko dituen urratsak egitea esan nahi duen moduan. Horra letra larriz idazten den politikaren zeregin sakona.

Kulturaren betebeharrik funtsezkoena pentsaera librea bultzatzea eta herri xehearentzat ezezaguna dena errebelatzea bada ere, eskema prefabrikatu kokatuetan, boterearen erresonantzia kaxa errepikakor bihurtzen da kultura, administratu beharreko kontsumo produktu: ihes ederra, dekorazioa. Tamalez, ezagutza anekdotikoaren barnean, kontraesan sakon eta nabarmen hori ere ikusezina zaigu.

http://paperekoa.berria.info/iritzia/2013-10-19/004/001/un_autre_son_de_cloche.htm

2013-10-19

Euskaldunok ez dugu kolonizazioa ozen eta zorrotz salatu zuten Franz Fanon edo Albert Memmi moduko pentsalari aitorturik izan —nahiz izan, baden—. Hala, zorionez, Larresoro izengoitia baliatuz, Txillardegik itzuli zigun frantsesetik Jean Paul Sartreren hitzaurrea duen Memmiren saiakerarik ospetsuenetakoa: Portrait du Colonisé (1957). Euskal intelektuala ez omen zen ausartu frantseseko «portrait» hura «erretratu» moduan itzultzera liburuko portadan —zergatik ulertu dezake edozein irakurle prestuk— eta Kolonizatuaren ezagugarria (Jakin, 1974) lez heldu zen gure liburu-dendetako apaletara lehen frankismoa bukatzear, giroa gori-gori, zegoen urte haietan.

Alvarez Enparantza beraren hitzetan Un autre son de cloche erakusteko asmoz itzuli zuen Memmiren liburua idazleak. Modan ez zegoen —eta euskal intelektualak garrantzitsutzat zeukan— begirada baten ezagutarazteko. Diskrezioak ez dit utziko errebelatzen zein gizon eta emakume nazioneren etxeetako liburutegitan ikusi ahal izan dudan Memmiren liburua euskaraz. Asko dira, zinez. Niri beste ordu gogoangarri eta mamitsu erregalatuko ote zizkion liburuxkak —eta Txillardegiren etorriak— haietako bakoitzari.

Txillardegik Memmi bisitatzeko beta izan zuen haren Monparnasseko ganbaran, eta, enkontru hartan, entzun omen zion pentsalari tunisiarrari Marxen pentsamendu dialektikoari oharkabean pasatzen zitzaizkiola nazio menperatuen minak. Euskal Herriaz (ere) mintzo izango ziren Memmi eta Txillardegi, jakina. Intelektual tunisiarrari jarraiki: «Eginak eta asmoak ez dira txit desberdinak kolonikuntzaren gizaroan», eta bakoitzak bere pentzeari ematen dio ur. Bakoitzak berea gotti.

Memmiren esanetan, kolonizatuak ez ditu ahul gisa baizik ezagutzen bere herria, hizkuntza eta kultura. Ahultzat dauka bere burua. Eta ahula beti izan ohi da errudun indartsuen begietara; izan ere, onak eta txarrak barik, galtzaileak eta irabazleak bereizten dituelako historiak. Horregatik, iraingarria egiten zaigu batzuoi gure hizkuntza, herri kultura eta identitatearen defentsazko jarrerak gure artean bizi diren hainbati, bitxi baino gehiago, hain txiki, ezkutuko eta ulertezin gertatzearen errua gure fanatismo hertsiari egotzi nahia. Izan ere, kolonizatzaileen ebanjelioak eta infraestrategiek eragindako pentsamendu atomizatuak —eta zinismoak— lausotu ez duen herritar orok ezagutzen baititu mozorro guztien pean ageri diren nazionalismo etnozidaren eta abertzaletasun askatzailearen arteko desberdintasunak. Odoluste etengabe eta bide katramilatsuen ondoren, gure menpekotasuna larriki errotu denaren zantzuak baino ez ditugun garaiotan, halako ebidentziarik azpimarratu beharra! Baina, ahul askok premiaz ikasi du —galtzailearen mahaiaren isiltasunean ikasi ere— boteretsuak hobetsi zaitzan haren akatsak ederrestea zenbateraino den probetxugarri. Mendeetan ahul izateak, herritarrek jasandako oldarrak eta menperatzaileen mistika bortxaz irentsi beharrak apenas dakarren beste lezio oinarrizkoagorik.

Euskal palimpsesto kolonialean ere —herrigintzan kultur nahikotasuna bermatu nahian eragile askoren lana salbuespen ohoragarri— anbiguetate kalkulatuek berridatzi dute azken urteetako kultur kanona. Kulturaren eta letra larriz idazten den politikaren arteko lotura hain zirin, hain lauso, hain zuri izan da, ezen apenas ageri den parajeotan gure burua ezagutu eta auto-estimua berreraikitzeko euskal abertzaletasunaren kapital sinbolikoak elikagai beharko lukeen kultur praxi sinkretikorik. Gure mimetismoetan ere kasik ez da ezer binkulantea denik, zer gerta ere. Erdikoitasunak, hantustezko pentsamendu fragmentatu inkrementalistek eta, ahaztu gabe, hain gure diren sasi-heterodoxiek, errentak eman dizkie askori, gizarte ehuna ahuldu eta herri oso baten esentzialismo estrategikoa denon begi bistan birrintzen zen bitartean. Kulturaren penintsula inguratzen duten urak handi dire itsasoan murgildu nahi dutenentzat, eta pentsamendu librea zinez esker txarreko. Min handia eta trapu gutxi ordainetan.

Gure koloniako arketipo trapu-jalearen delegazionismoaz, inmunizazioaz, atomizazioaz, ahuleziaz eta prosodia arloteez gogaituta, herri serio bat dugu amets askok. Malenkoniaren morfinari uko egingo dion herri bat. Etengabe zero meridianoan birkokatzen ez den nazio eta kultura bat. Bere historiaren kargu egingo den jendarte bat, alegia. Bitartean, metropoliari so bizi diren protektoratuko administratzaile eta prefeta —autrigoi, karistio zein bardulo— autonómico foral frantximenta probintzianoen kalaka gorgarri etengabean errezelagarriena hauxe iruditzen zaigu: herri osoak bere burua aurkitzeko bidea hasteko urratsak eman ordez —eta emantzipazio bide berean norberaren akatsen azterketa gupidagabea egin beharrean—, beste herrikide buruz-askeen pentsamenduan, eta kolonizatuaren benetako erretratua errebelatzeko saiakeretan, hainbesteko ameskeria ustelak eta hain bide erratuak begiztatzea. Haiek ziniko eta maliziatsu, besteak uste halatsu.

Baina alferrik da zumarrari garirik eskatzea. Lagun argiak hitz aspertuan oraintsu esan zidan bezala: alderdien gotorlekuetatik aspaldi utzi zioten emantzipazio bidean beharrezkoa den herri osoa ikusteari. Hainbeste mendetako gure morrontzak baditu mila tankera, herritar menperatuen arteko kolonia kategoria hainbatek ezezagunaren aurrean beregain hartzen dituzten kohertzio molde oldarrak adibide argi. Eta, horratio, Memmik gogora dakarrenez: «Zergatik (zergatik arraio!) kezkatuko litzateke menperatzailea menperatua bera kezkaturik eta kexu agertzen ez bada?».