http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-05-06/004/001/gezur_handi_bat.htm

2012-05-06

Gernikako sarraskiaren urteurrenean Jose Antonio Agirre Lehendakariaren gutun bat eduki nuen irakurgai, Aitzol Altunaren Orígenes del movimiento nafarzale testu interesgarrian datorrena. 1942an Estatu Batuetako argitaletxe batek euskaldunon historia idazteko enkargatu zion Agirreri, eta 1946. urterako 520 orri idatziak zituen. Atzetik hasita, XIII. mendera iritsia zen; irudikatzen dut Lehendakari langilea Nafarroako Erresumaren erakundeak aztertzen, historiaren sakoneran interpretazio berriak hausnartzen, agian bere ibilbideari argia eman nahian.

Gu gabiltzan moduan, gutxi gorabehera. Agirre berandu iritsi zen Nafarroako estatua ikertzera, jadanik boterea galdua zuela, baina estatu hark funtsean zeukan batasun-energia eta erreferentzialitate ahalmena ez zitzaizkon oharkabean pasatu. Eta ahuen egiten du gutunean: «Gure ekoizpen historikoak ez du ikuspegi nazional bat izan, fragmentatua izan da neurriz gain, eta ez du onarpenik izan atzerrian, guk geure gauzekiko izan dugun ezjakintasuna frogatuz. Gure historia ttipitzen saiatzearen poderioz, ulertezin bilakatu dugu ikertu nahi gaituztenontzat».

Ni harritzen naiz, gaur, ikerketa historikoari trufa egiten dion jendearekin, postmodernorik handienak izan nahian gizarajoak izateko arriskuan jartzen direnekin. Eta karrera unibertsitarioak ikasitako jendea izaten da, behin eta berriro demostratuz unibertsitateak ez duela jendea azkarragoa egiten. Sena amatatuta daukan jendez betea dago Euskal Herria, berearekiko dagokionaz ezjakintasun totala aldarrikatuz; gainera, irribarretsu eta lotsa izpirik gabe.

Oharkabean, gertatu zaie 2001ean Jimeno Juriok salatu zuena: «Memoria historikorik gabeko herri bat, informaziorik gabea, bere baloreak eta identitatea ezagutzen ez dituena kolonizatua izateko prest dagoen soroa da. (…) Bere iragana, bere nortasunaren ezaugarrik funtsezkoenak ezagutzen ez dituen herria txotxongilo bat izango da, edonork nahierara erabili ahalko duena».

Zuk historia ezagutzen eta erabiltzen ez baduzu, etsaiak erabiliko du zure aurka, historiaren kontaketa borroka politikoaren gune-gunean dagoen ekintza baita; zuk zeure historia ezagutu nahi eza bera da etsaiaren garaipenik handiena, mendeetan ondo egindako lanaren emaitz gozoa; ez dauka armak erabili beharrik ere zure aurka, zeuk eskaintzen baitiozu erretiluan garaipen ideologikoa.

Gaur, gainera, lehen ez bezala, tresna guztiak eskura ditugu; akritikotasun historikoak ez dauka aitzakiarik gaur, nagikeriak ere ez: interneten dabilen informazio ugaria, bideoak, komikiak… gaur aisa daukagu informazioaren monopolio inperialista desegiteko aukera; aski da jakinmin apur bat, maitasuna zeure buruari, naziotasun baten pertenentzia-zentzu nimiño bat, kontzientzia nazionala osatzen ari diren milaka pertsonen zati bihurtzeko.

Gezur historiko asko irentsi ditugu hemen ezjakinak izan garelako. Maiz entzun dugu, Agirreren alderdikideen ahotan, Euskadik ez duela gaur adinako autogobernurik ezagutu inoiz, trantsizioan, hemengo dirutzaren kudeaketa eskuratzearen truke independentziari uko egin ziolako kontzientzia txarretik sortutako teoria tristea.

Gezur bat, Agirre berak gutunean argitzen duena: «Antso Gartzez Nagusiaren erregetza baino hiru mende lehenago, inbasore germaniarren aurkako borroketan sortzen da euskal naziotasuna, bizirik irauteko borondatearekin. (…) Gure arbasoek bazuten batasun tradizio bat. (…) Onar dezagun bazutela garaian garaiko ideia patriotiko bat. Zer zentzu du, bestela, hirurehun urtez koordinatutako borroka bat mantentzeak, iparrean eta hegoaldean muga garbiak zeuzkana, frankoen eta bisigodoen aurka, nola esplikatu berrehun urteko monarkiaren borroka Errioxa mantentzearren, zeina eroriz Bizkaia erori zen hegoaldeko babesik gabe geratzean?». Sabino Aranaren Euskadi Nafarroaren lurralde izan zen duela zortzirehun urte arte, eta Iparraldetzat ezagutzen duguna Nafarroaren «Bortuz Haratagoko Merindadea» deitzen zen.

Estatu europear baten zati izan ginen. Tomas Urzainkik irakurri zuen duela hamar urte, Euskal Autonomia Erkidegoko Autogobernu komisioan, testu zorrotz bat. Honela dio: «Nafar estatuaren sistema juridikoa ez zen desegindu Nafarroako ordezkariek hala erabakita; alderantziz, Gaztelak biltzea eragotzi zielako baizik. Deuseztapen hau ez zuen inoiz nafar herriak erabaki, ez zioten kontsultarik egin, ez orduan, eta ez orain». Geroztik, hibernazioan dago nafar estatua.

Euskaldunok nafarrak gara politikoki, eta Nafarroa euskalduna da kulturalki. Txanpon beraren bi alde. Ez dago bereizketarik, inbaditzaile espainol eta nafarrek inposaturikoa soilik. Gure akatsa eta ezintasuna litzateke zatiketa hori onartzea, ez dena erreibindikatzea. Urzainkik dionez, Nafarroako estatu europarraren konkista kontinente mailako gertakaria da. Europar Batasuna ez da herrien edo hiritarren batasuna, estatuen batasuna baizik. Testuinguru horretan, Nafar estatuaren berrezarketa logikoa eta justiziazkoa litzateke, Europaren oreka geopolitikoa berreskuratzea litzatekeelako. Horretarako ez da behar nazio eraikuntzarik, bahitu zuten estatu nazionalaren askapena baizik.

Izan ginen estatu; izan dugu estatutxoa berriki. Aitzol Altunak dio Agirre bera 9 hilabete iraun zuen euskal estatu txiki baten Lehendakaria izan zela: legezko moneta inprimatu zuen, pasaporteak, armada propioa zeukan, 100.000 gizonekoa (Agirreren memorietako datua da). Telesforo Monzonek berretsi zuen ideia hori: «Estatutua ez zen praktikan jarri inoiz. Estatu independientea izan ginen».

Baina kontuz; gero PNVk defendatu zuen estatutua ez zuen maite Monzonek: «Nafarroa eta Vasconia hartuko dituen Euskal Errepublika defendatu ordez, hor ari dira estatutu ziztrin bat defendatzen, kategoria gutxiko politika eginez».

Abisu egokia dirudi gaur egunerako ere, laster berriro estatutuaren defentsako oihu orokorrak entzuten hasiko garenean.

http://paperekoa.berria.info/iritzia/2013-01-06/004/001/balkoitik_iritsitako_miniatura_bat.htm

2013-01-06

Herriz herri ematen ari naizen hitzaldiak eta idazten ditudan artikuluen oihartzunak primeran etorri zaizkit gure herriaren egoera ideologikoa hobeto ezagutzeko.

Azpeitian hau galdetu zidaten: Gernikako Hitzarmenak dioen legez, negoziazio mahai demokratikoan eserita iritsiko da independentzia, ala independentziak ezarriko du demokrazia? Abenduan, Julen Goñik nitaz BERRIAn argitaratutako testuan, galdera interesgarria egiten zuen: «Europan azken 25 urteetan sortu diren estatu guztiek bide parlamentarioa jorratu badute, salbuespena izan behar du Euskal Herriak?».

Ordea, azken galderak dakarren baieztapena ez da egia historikoa, gure artean, politika baten legitimazio gisan ala ezjakintasun soilaz hedatu direnetako diskurtso subjektibo bat baizik.

Lituaniaren independentzia prozesua bi galdera horiek erantzutera dator. Lurraldez handiagoa, biztanlez gure antzekoa da Lituania, 3,5 milioi, eta parekotasunak ugariak dira. 1918ko otsailaren 16an Lituaniako Independentziaren Aldarrikapena sinatu zuen Kontseiluak, Lituania subirano eta demokratikoa ezarriz, hiriburua Vilniusen zeukana.

Azaroan behin-behineko konstituzioa onartu, lehen gobernua osatu eta berehala hasi zen antolatzen armada, polizia, lurraldearen egitura probintzia eta udalen bidez; honela, aldarrikatutako independentzia ezarria izan zen.

1940an Sobietar Batasuneko armada Lituanian sartu zen, lurraldea anexionatuz. Populazioak ez zuen independentzia galtzea onartu, eta gerrilla-borroka antolatu zuen 1956 arte. 400 urte lehenago Nafarroan gertatu bezalaxe. Baina oroimen batek bestea dakar. Mendebaldeko herrialdeek ez zuten anexioa onartu, eta harreman diplomatikoak mantendu zituzten exilioko agintari lituaniarrekin, Jose Antonio Agirreren gobernuarekin bezala. Sobietarren okupazioak 1991 arte iraun zuen, eta saiatu ziren lituaniar kultura deuseztatzen, hizkuntza desagerrarazten, herria errusifikatzen, gurean Franko saiatu zen bezala.

1988an Lituaniar Mugimendua sortu zen, eta 1990ean, hauteskundeak irabazita, Vytautas Landsbergis presidenteak Lituaniaren Independentziaren Aldarrikapena egin zuen martxoaren 11n, Iraultza Abestua deitu izan den herri mugimenduak lagunduta. Sobietar Batasunak ez zuen onartu; armada Vilniusen sartu zen, eta 14 lagun hil zituzten.

Hemen hasten dira ezberdintasunak: Landsbergisek Sobietar Batasunaren legedipeko hauteskundeak irabazi zituen, baina gero ez zion baimenik eskatu, ez erabakitzeko eskubiderik negoziatu ere. Etsaiaren ahuldadea aprobetxatuz, bere buruari emandako gobernuak aldarrikatu zuen independentzia Lituanian. Jokoaren arauak aldatu zituzten, guk ez bezala. Ñabardura horrek erabakitzen du garaipenaren eta porrotaren arteko aldea arazo nazional bat dagoen kasuetan.

Presidenteak ez zuen onartu independentzia ez litzatekeen beste akordurik Sobietar Batasunarekin, eta erreferendumera deitu zuen 1991ko otsailaren 10erako. Independentziak irabazi zuen %90arekin. Eta martxoaren 17rako Mijail Gorbatxovek SESB (Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna) osoan erreferendumera deitu zuenean, hona presidente lituaniarrak esan zuena: «Erreferendum sobietarra SESBen ospatuko da, eta ez Lituanian. Atzerriko legeak ez dira aplikatzen errepublika honetan».

Azkenik, abuztuan Moskun eman zuten estatu kolpearen ondoren, nazioarteak Lituaniaren independentzia aitortu zuen. 13 urte ondoren, 2004an Europar Batasuneko partaide bilakatu zen. Independentziarekin, «desobietizazio» kanpainari ekin zion gobernuak, suntsituriko museo, liburutegi, gaztelu eta enparatuak eraikitzeari; kultura eta hizkuntza lituaniarrak sekulako aurrerapena izan du.

Hona erantzuna guretzat: independentziak ekarri zuen demokrazia Lituaniara, eta ez alderantziz; Sobietar Batasunaren sistemak ez zuen independentziarik ekarri Lituaniara. 1918ko aldarrikapena izan zen Lituaniaren existentziaren oinarri legala munduaren aurrean; independentzia «berreskuratu» egin zuten, lehen ere izana zutelako. Guk bezala, baina guk ezin irteera aurkitu.Lituaniako Estatuaren Berrezarpen Aldarrikapena deitzen da 1990ean egindakoa, bi aldarrikapenen arteko lotura nabarmenduz.

Horra herri bat askatzeko hiru klabe: bat, lehen izandako botere egiturak berreskuratu; bi, menderatzailearen sisteman ez parte hartu; hiru, erakunde propio batetik negoziatu, ez etsaiaren mendeko guneetatik. Kontua ez da ereduak kopiatzea, paradigma batzuk ezagutzea baizik, eta jarrera bat edukitzea, garbia, etsaiaren aurrean. Jarrera da gero datozen ekintzen gidaria.

Zentzu horretan, Andoni Olariaga Filosofian lizentziatuak ere alderatu zuen, artikulu batean, Bilduren parte-hartze instituzionala Che Guevararen ibilbidearekin, azpimarratuz armak erabili zituen gerrillaria ministro izan zela gero. Ahaztu zitzaion esatea Che Guevarak boterea lortu zuela, gobernu independente bateko ministroa izan zela, eta ez Estatu Batuen menpeko autonomia batekoa; halakorik ez zukeen onartuko ere.

Zertzelada horrek baliogabetzen ditu Che Guevararekin egin litezkeen alderaketa guztiak. Filosofia hauxe baita: funtsa azalkerietatik bereiztea. Eta politikan jarrera filosofikoa hau litzateke: egiazko diagnostiko bat egitea, nahiz eta alderdi baten (edo batzuen) interesarentzat deserosoa izan.

Zehaztasun falta horrek zarpaildu egiten du gure diskurtsoa. Pentsamendu askea, ez-sektarioa gaitzesten duen (eta gaitzespen hori txalotzen duen) herria bihurtu gara. Aitzakiatzat esan dezakegun bakarra da herri menderatu zaharra garela, eta horrek ahantzarazi dizkigula funtsezkoak diren gauza asko.

Pentsamendua alderdi politiko baten mesedetan jartzen denean, eta ez egiaren ikerketa zirraragarrian, antzu bihurtzen da, sektario bilakatu delako automatikoki. Eta sektario bilakatu den froga hauxe da: etsaiak ikusten dituela pentsamendu hori partekatzen ez dutenengan, irain pertsonaletaraino iritsiz batzuetan. Interes politiko batzuk estaltzearren errealitatearen diagnostikoa egiteari uko egiten badiogu, pobrezia ideologikoa baino ez dugu jasoko.