http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-09-02/004/001/berdintasunaren_baldintza_lehena.htm

2012-09-02

Patxi Lopezek Euskal Autonomia Erkidegorako hauteskundeen deialdia egin zuen une berean aspaldiko eskuizkribu bat etorri zitzaidan gogora, gure historian agertu den lehen bando independentista. 1855. urtekoa da itxura guztien arabera, eta Xabier Irujok aurkitu zuen, bere arbaso Manuel Irujo Apeztegiaren karpeta batean. Urte hartan Espainiako Ogasunak indarrean jarri nahi zuen desamortizazio lege berri baten aurka idatzia dago, espainolez; zorrotza da bere estilo dotorean.

Asko laburtuz, honela dio hasieran: «Iritsi da eguna Euskal Herria lehen izan zena izatera iritsi dadin berriro ere: bere erakundeek, ohiturek, hizkuntzak, historiak eta bere deiturak erakusten duten horixe, lurralde bereizia». Hurrengo paragrafoan, gaurkotasun harrigarria erakutsiz, Espainia hondoratzeko zorian dagoela aipatzen du, eta salba gaitezela: «Egia da euskal probintziek ez dutela tutorerik behar, mende asko baitira haurtzarotik atera zirela. Bere antolaketa eta eraketa bereziak, bere izateko moduak ez die oztoporik jarriko Penintsulako gainerantzekoei, ondoen dagokien martxa jarrai dezaten. Zeren, badirudi pauso bizkorrez doala dena Recaredoren Aberriaren desegitera, salba bedi Euskal Herria hondamen horretatik, lehen Erromako arranoetatik eta Ilargi Erdiaren boteretik bezala».

Ondoren salatzen du Gaztelak ez dituela bete Euskal lurraldeekin hitzartu zituen akordioak; engainatu egin gaituztela, alegia: «Aska bitez Gobernuaren aldetik modu aski zakarrean etetzen hasi diren lotura politikoak, eta bizi bezate euskal probintziek bizitza propio bat». Eta bukatzeko, gure herria botere garaile guztiek laidotu dutela salatu ondoren, herri honek jaso duen etsipen uztari amaiera jartzeko dei egiten du, etorkizuneko euskaldunak, gu, alegia, gaztigatuz: «Gainezka egin duen sufrimendu honek aurrerantzean jarraitzea ere benetan lotsagarria eta inozoa izango litzateke».

Harrigarria, pentsatu nuen. Horra, duela 157 urte idatzia, gaur gertatzen zaigun gauza berbera: Gaztelako erakundeetan sartu dira euskaldunak, adarra jo diete, engainatu dituzte, eta orain bereizi nahi dute. Berriro ere, zirkuluan biraka gabiltzan inpresio desatseginak hartu ninduen. Gauza berberak esaten ari gara gaur egun ere. Eta are okerrago: lotsagarri eta inozo sentiarazi behar gintuzke bandoak, aipatzen duen sufrimenduari amaierarik jartzen asmatu ez dugulako.

Hauteskundeen deialdiak uda honetan asko errepikatu den beste mantra baten oihartzuna ere ekarri du nire gogora. Murrizketen aurrean «herri bezala» erantzun behar dugula zioen leloa. Baina, hain zuzen, herri bezala egituratzea galarazten digun sistema politiko arrotz bateko erakundeetatik deialdi hori egitea egokia da? Eta are urrunago joanez: zein neurritan, bertan parte hartuz, sistema arrotz hori geure bihurtzen dugu?

Uztailaren 28an, Gipuzkoako Ogasun diputatua den Helena Francoren prentsaurreko bat zetorren murrizketen egoera salatzeko, eta bederatzi puntutan Espainiako estatuaren deskribapen erabakigarria egin zuen. Hona laburpen bat:

1. Espainiak «esku hartuta» ditu euskal erakundeak. Bost aldiz aipatzen zuen eskuak lotuta ditugun ideia.

2. Aldundien eskumenetan eskua sartzeko Espainiako Gobernuak «lege zentralistak» egiten dituela salatu zuen.

3. Gipuzkoako Foru Aldundiak dio egoera ekonomikoari erantzuteko duen gaitasuna mugatua dela.

4. Hala ere, «nork bere kontuak kudeatzeko ahalmena» berreskuratu behar dutela zioen.

5. Baina, «Espainiako Gobernuak bere interesak beste edozeren gainetik jartzen ditu».

6. «Espainiako Gobernuak zehazten du zein erritmotan zuzendu behar ditugun kontuak, eta, gainera, noizko eta nola egin behar dugun».

7. Espainiaren interesek kalte handia dakarkigute: «Zorraren interesak ordaintzera bideratu beharko dugu gastuaren zati handiena. Horrek departamentuen oinarrizko gastua murriztuko du».

8. Hori egitera «behartuta» daudela dio behin eta berriz diputatuak, eta baita ere Espainiako Gobernuak ezarri dizkien neurriak eta baldintzak inposizioa direla.

9. Espainiaren baldintzak betetzera behartuta daudenez, diputatuak dio ekonomiaren suspertzea eta herritarren ongizatea «sakrifikatu» beharko dituztela.

Honekin betetzen da inperio baten azken ametsa: menderatutako lurraldean berak nahi duen aldaketa sozialak eragitea, berak ezarritako gizarte eredua garatzea, ekonomiaren indarberritzea kontrolatzea, menderatuen ongizateari mugak jartzea.

Badakit Bilduko hautetsiek borondate ona dutela altxor, ilusioa dutela odolean eta PNVren hamarkada askotako eredu ekonomizistari aurre egiteko grina benetakoa elikagai, baina itsaso sakonaren korronteetan dabilen arazo nagusia konpondu gabe aritzeak arrisku handiak dakartza erakundeetan sartzeko planteamenduari.

Hauteskundeen deialdiak beste oihartzun bat ere bidali baitu nire belarrietara: normalizatuak izango direla. Javier Perez Royok aipatu zuen Gara-n, Sortu legeztatu berritan: «Lehen aldiz hauteskundeak, zergatik ez esan, normaltasunez biziko ditugu. (…) Lehen aldiz berdintasun baldintzetan parte hartu ahal izango da. Orain ikusi beharko da zer erabakitzen duen Euskal Herriak baldintza hauetan».

Baina uztailean, Pello Urizarrek zioen El Diario Vasco-n: «Badakigu Espainia deituriko estatu batean egoteagatik eskuak eta oinak lotuta ditugula Europatik datozen proposamenei dagokienez».

Batetik berdintasun baldintzak ditugu, baina bestetik eskuak eta oinak lotuta ditugu.

Herri batek izan behar du propiotzat ezagutzen ez duen eraikuntza politiko batetik alde egiteko aukera. Hori ezin badu erabaki, herri hori ez dago berdintasun baldintzetan, menderatua baizik.

Merezi al du legediaren indar guztia gure aurka erabiltzen duen (eta horrek berak estatu espainola gurekiko totalitario bilakatzen duen) erakunde politiko batean parte hartzea? Hori da gakoa; horixe dela iruditzen zait, hemen, mendeetan erantzun gabe daukagun galdera potoloa.

http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-04-01/004/001/vasco_unibertsalak_ez_dira_asko.htm

2012-04-01

Azkena Jabier Muguruzarekin gertatu zait. Duela hilabete gutxi Espainiako irrati publikoan elkarrizketatu zuten, eta sarreran esan zuen esatariak: «Jabier Muguruza, euskaldun unibertsal bat». Eta nire barruan gauza arraroek eragiten duten alarma txiki horrek txirrina jo zuen. Ez da lehen aldia. Lehendik ere entzun dut maiz Espainiako hedabideetan, euskal idazle, margolari, kantari, sukaldari… gure artistei buruz, alegia.

Halere, ez ditut artista horiek kritikatu nahi: kuttun-maiteak ditut, herri batentzat ondare garrantzitsua diren momentutik, kultura bizirik dagoen froga. Eta, artistaren bizitza ezagututa, ezohiko bideetan apustu existentzial arriskutsua egin duena, ausardiaren meritua aitortu baino ezin diet egin.

Baina bai: Madrilen ematen dituzte vasco unibertsalaren karnetak, ziur aski «munduko hiritarren» karnetak ematen dituzten leku berean; eta monolingue egosgor batek jarriko dizu zigilua. Oso arraroa da: hasieran ez zara existitzen haientzat, ez zara haien hedabideetan agertzen, ez da gehigarri kulturalik zure belaunaldiari buruz, nahiz eta haien nazioaren zati garela dioten, haien identitatearen muin.

Gero, miraria: deskubritzen zaituzte. Une horretan, nago, pentsatzen hasiko direla: morroi hau gonbidatuko al dugu gure programara? Ez ote zaigu hasiko proklama soberanista edo aspaldiko inbasioen letania gogaikarriarekin?

Une horretan, guri hizkuntza politikatik urruntzeko aholkatzen digutenek, lupa politikoa ezarriko diote zure kultur lanari, munduko nazio guztiek betidanik dakitena berretsiz: kultura, hizkuntza lan politiko serio bat dela. Ikusten ditut hautagaiaren abertzaletasun graduak neurtzen, marra gorria pasa ez dezan otoitzean: azken batean, aurkikuntza kreatibo baten meritua irabazi nahi izaten dute eurentzat.

Harreman pertsonalen enpatiak ere zeresan handia du kontu hauetan, baina norbait ezagutzeko lehenengo gogoa eduki behar da, eta aurreiritzi politikoek gogo hori blokeatzen dute behin eta berriz. Izan ere, kalitate handiko obrak eta autoreak ditugu euskal sormenaren esparruan, baina gutxi dira aukeratuak. Eurek «aukeratu» egiten baitute, gu «aukeratuak» garen bitartean. Horra aditz arrunt bat gure menpekotasun endemikoaren adierazle bihurtua. Gero, sortzaile bakoitzak zer lan egiten duen bere figura parametro horietan kokatzeko, kontu pertsonala da; ez naiz inor lezioak ematen hasteko.

Oso kuriosoa da hau dena, zeren eta gu abertzale txikiak izatea exijitzen diguten herri hauetan alderantziz gertatzen baita: nazioaren alde sarraskirik eta konkistarik latzenak egindakoak dira pertsonarik unibertsalenak; alegia, garaian garaiko nazionalistarik handienak dituzu eredu unibertsal bihurtuak, erregeen margolariak, nazioaren gainbehera kantatu zuten poetak ea.

Egin dezagun alderaketa metaforiko bat. Espainiako telebista publikoan esan zuten Kirmen Uriberi buruz: «Arrakasta izan du, bere poemak irakurtzen, Bilbon, Madrilen eta New Yorken». Nik arrakasta izan dut, nire poemak irakurtzen, Bilbon, Granollersen (Katalunia) eta Rosarion (Argentina). Baina horrek ez du funtzionatzen esatari baten ahotan, ezta?

Egin dezagun aproba nazioartean. Adibidez, Patrick Modiano idazle frantsesarekin. «Patrick Modiano unibertsala da arrakasta izan duelako Parisen, Madrilen eta New Yorken». Zerbaitek kraegiten du. Beste etsenplu bat, adibidez, Errusiako Ballet nazionalarekin: «Errusiako balleta unibertsala da arrakasta izan duelako Moskun, Madrilen eta New Yorken». Kra berriro ere, soberan dagoen «Madril»horregatik; Madril ez baita hiri garrantzitsua unibertsaltasunaren bidean, guretzat ezinbesteko bide-saria bihurtu den bitartean.

New York-ek ere zalantzak sortzen dizkit. Zer da NY, gure unibertsaltasunaren froga azkena, ala akonplexatuaren sendagaia, hala nola iheltseroak Mercedes bat erosten duen, bere klase-konplexua estaliz, itxuraz bada ere enpresarioaren pare sentitzeko? Zer da NY, sormen-garapenaren gune interesgarri bat ala gero hemen salduko den distira baten eroslekua?

Kontua da badela beste artista eredu bat: beren herria suspertu zutenak, independentzia politikoari sostengua eman ziotenak, euren izenaren pisu sozio-politikoa independentzia horren alde jarri zutenak, aurrez jakin gabe jokaldia nola aterako zen. Williams Butler Yeats-en biografia guztietan irakurriko duzue, poeta eta narratzaile aparta izateaz gain, Nobel saria jaso zuela, eta «Irlandako independentziaren defendatzaile sutsua» izan zela. Hala adierazi zuen berak: «Sari honen ohorea ez da hainbeste niretzat, baizik eta, Irlandako literaturaren ordezkari naizen unetik, errekonozimendu hau Europak gure estatu libreari eskaintzen dion ongietorria da».

Irlanda, Finlandia, Islandia, edo Israel dira independentzia lortu eta gutxira Literatura Nobel saria jasotako herrialde batzuk. Estaturik gabeko nazioetan behin bakarrik eman da saria, 1913an Rabindranath Tagorek jaso zuena, kolonia zen India hartan. Eta estaturik gabeko hizkuntza bati, hizkuntza gutxitu bati ere behin bakarrik eman zaio: 1904an Frédéric Mistralek jaso zuena, okzitanieraz idazteagatik, Frantziaren patrikarako. Geroztik estaturik gabeko nazioak ehun urteko bakardadean galduta daude.

Euskal idazle bat izan liteke Nobel sariduna gaur egun? Bai, Euskal Herriak independentzia lortzen duenean. Estaturik gabe ez zara existitzen munduko unibertsaltasunaren kultura handian; ez, behintzat, zure nazioaren izenean. «Eduardo Chillida Juantegui fue un escultor español», dio wikipediak lehen lerroan.

Herri batek, bere ahalmen exekutibo eta sinbolikoen artean, eduki behar luke bere figura erreferentzialak, bere kume unibertsalak izendatzeko gaitasuna, baina gureak ez du eskuratu oraino. Ni ez naute basko unibertsal izateko aukeratu. Kontua da hobeto sentitzen naizela horrela, gure herriaren dinamika autonomoetatik kanpo kokatzen diren parafernalia sinbolikoetatik libre.