http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-07-01/004/001/dilema_baten_aurrean.htm

2012-07-01

Nazio guztiek izaten dute bere ordua historiaren aurrean. Eta une horretan ikusten da herri batek bere buruari dion maitasunaren kalitatea, daukan adimen politikoa, garatzen duen ahalmen estrategikoa, munduaren aurrean agertzeko behar duen boterea antolatzeko dauzkan indarrak, eta ausardia.

Une batean edo bestean, nazioak antolatu egiten dira, eta erabaki egiten dute zer egin euren hizkuntzarekin. Frantziako iraultzaren hasieran, populazioaren lauko batek soilik hitz egiten zuen frantsesa. 1794an Henri Gregoirek aurkeztutako txosten batean zionez, Frantziako 83 departamendutik 15ean soilik mintzatzen zuten frantsesa esklusiboki. Gregoire jaunari paradoxikoa iruditzen zitzaion, «jasanezina», dio Wikipediak, 28 milioi frantsesetik 3 milioi baino gutxiagok mintzatzea hizkuntza nazionala. Alegia, portzentualki, duela bi mende euskara gehiago mintzatzen zen bere lurraldean, frantsesa Frantzian baino. Harrigarria, ezta?

Zer egin zuten? Nazio eremuko hizkuntza politika bat. Eskoletan hizkuntza estandar bakarra irakatsiko zen, beste hizkuntza guztiak baztertuta. Talleyrand-ek abiatu zuen frantsesaren batasunak helburu hau zeukan: frantses hizkuntza bakarra sortzea Frantziako lurralde osoan. Frantsesa nahiko azkar hedatu zen iparrean, oil hizkuntzak zeuden lekuan, baina ez hala hegoaldean, oc edo okzitanieraren lerroko dialektoak zeuden tokian, eta ezta ere beste eremu batzuetan, non bretoiera, euskara, katalana edo alsaziera mintzatzen zen. Leku horietan beste metodo batzuk erabili behar izan zituzten, tartean ikasle gazteei eragindako zigor fisikoak.

Une batean edo bestean, nazioek etorkizunean opari eder izango diren oinarri sendoak ezartzen dituzte. Hebreerarekin gertatua mirari harrigarriagoa da. II. mendean desagertu zen herri hizkuntza bezala Palestinan. Juduen elite batek soilik jarraitu zuen hura erabiltzen. XIX. mende bukaeran berpiztu zuten hizkuntza hila sionistek, etorkizuneko estatu juduaren hizkuntza nazionala izan zedin. Estatua sortu eta hizkuntza loratu: gaur egun 5 milioi pertsonak hitz egiten dute, biztanleen %95ek. Munduan zehar barreiaturik dauden judu-elkarteetan beste 3 milioi hiztun ditu. Gurasoei ez zieten galdetu ea zein hizkuntza nahi zuten haurrentzat eskolan; ezta funtzionarioei ere, ezta medikuei ere…

Une batean edo bestean, nazioek aurre egiten diote etsaiari, konturatu egiten dira menperatuak daudela, etsaia identifikatzen dute zorrotz, eta morrontza politiko-linguistikoa deusezten dute, Norvegiak 1905ean egin zuen bezala. Hitzaldi batean esan zidaten: «Bai, baina Euskal Herria ez da Norvegia». Ez, baina, Norvegia izan zen Euskal Herria, egon zen egoera berean; historia paraleloagorik ez dago aurkitzerik.

4,5 milioi dira norvegiarrak, gu 3 milioi, sexuarekiko gure alferkeria milenarioaren erruz. Lau mendez egon zen, 1814ra arte, Danimarkaren mende. Ondoren Suediarekin egindako hitzarmenak 1905 arte iraun zuen. Wikipedian hitzokin kontatzen da une erabakigarria: «Independentzia nazionala lortzeko presioa goraka zihoan heinean, hala hedatu zen hizkuntza norvegiarrean oinarritutako tradizio literario bat sortzeko deseoa, betiere danieraren aurka».

Horra hiru hitz klabe: presioa, deseoa, eta aurka; ez elkarlanean, kultur aniztasunaren mesedetan, ez hizkuntzen bizkidetasunaren aldarrian, ez: danierari aurre eginez norvegiera indartuz, hedatuz eta ezarriz baizik. Gaur egun norvegiera da hizkuntza ofiziala; mintzo diren beste batzuk dira laponiera eta suomiera. Daniera desagertu zen. Duela mende bat gu bezala zegoen herriak hartu digu abantaila ederra!

Guri ere heldu zaigu historiaren ordua. Eta zertan gabiltza? Agortua dagoen estatutu batean zintzilikatuz gure azken itxaropenen piltzarrak. 30 urteotan demostratua geratu da, zalantzarik gabe, gobernu autonomiko bat ez dela gauza euskararen biziraupena ziurtatzeko. Hau ez da iritzi politiko bat, ez da balantze ideologiko bat; baieztapen enpirikoa baizik. Eta gehiago esango dut: sistema autonomikoa da hizkuntza espainolak hegemoniko izaten jarrai dezan Espainiako estatuak bere neurrira sortu, sostengatu eta zaindu duen sukurtsala, askorentzat erromantikoa izan litekeena, Jose Antonio Agirreren oihartzunak lekarzkeelako, baina zinez gupidagabea dena euskal hiztunon eskubideak suntsitzeko orduan.

Erradikala naizela esaten didate batzuek, eta hala uste dute askok. Baina niri erradikala hemen gertatu dena iruditzen zait: bostehun urtez saiatu dira hizkuntza hau desagerrarazten. Halan-holan eutsi diegu kolpeei, eta orain etsaiari laguntza eske gabiltza hark suntsitu nahi izan duen hizkuntza salbatzeko; eta haren onespena behar dugu gure hizkuntza-politikak martxan jartzeko; eta gustuko ez baditu beto eskubidea du; eta beto eskubide hori bete egiten da, derrigorrezkoa da, inposatua da.

Egoera horren aurrean nik esaten ditudan gauzak gutxienekoak behar lukete, minimoak, abiapuntu huts: hortik gora mintzatu behar luke herri honen ahots kolektiboak historian bere lekua defendatzeko orduan. Baina inozotasun erradikalak bizi gaitu; eta beldurrak; eta konplexuak; eta oharkabe kolonizatuak dauden milaka garunen konplazentziak.

Hemen bide luzea egin du euskara ez dela inposatu behar dion ideia txepel horrek, etsaiak sartu duena, noski, gure garunetan, eta geroztik kendu ezinik gabiltzana. Hizkuntza bat bere lurraldean hedatzea inoiz ez da inposizioa izango; inposizioa litzateke guk Madrilen euskara zabaldu nahi bagenu derrigor, legez eta isunez. Hizkuntza bat, bere lurraldean, ezarri egiten da, hedatu. Inposizioa lurralde-kanpotasunari dago lotua; inposizioa arrotzek burutu dute gugan, ez guk haiengan.

Hala iritsi gara dilema latz baten aurrera: zer nahi dut, borondatezko politika baten ondoren euskara desagertzea, ala derrigorrezko politiken ondorioz euskara bizirik mantentzea? Horri erantzuna ematea ezinbestekoa izango zaigu; eta ez zaigu denbora asko geratzen. Trena gure aurrean pasatzen ari da.

http://paperekoa.berria.info/iritzia/2012-06-03/004/001/banco_santanderren_azpeitiko_kasua.htm

2012-06-03

Badira euren izena euskaratzen duten banketxeak, bulegoak langile monolinguez josirik mantentzen dituzten bitartean. Azala asko zaintzen duen gizartean bizi gara; azalari begirako politikak bizi ditugu. Baina ez da hori Banco de Santanderren kasua; Banco de Santander izaten jarraitzen du Euskal Herrian, Espainian, eta beste atzerrietan.

Azpeitian duen egoitzara joan nintzen goiz batez, diru sarrera bat egitera, Azpeitia bezalako herri euskaldunean bizitzeak ematen duen konfiantza horrekin, baina egunon esaterako entzun nuenhola kezkagarri baten oihartzuna bueltan. Leihatilan gizon bat, apur bat deseroso, apur bat gogaitua, ez dakit nirekin hala bizitzarekin. Ya está, pentsatu nuen: arazo linguistiko bat goizean goizetik. Baina norentzat? Niretzat? Ezta pentsatu ere. Euskaraz jarraitu nion, mantso, oinarrizkoa uler zezan; berak espainolez. Lortu nuen operazioa burutzea, baina ez egoera bitxia burutik kentzea.

Noiz bukatu behar du euskaldun guztion bizitzan errepikatzen den istripu honek? Nola bukatu horrekin? Lau modu daude egoera honen aurka egiteko: bat, gizona sentsibilizatzea eta esatea, beno, Azpeitira noa lanera, mundu guztiak euskara egiten duen herrira, ikas ditzadan nire lanerako oinarrizkoak diren terminoak; bi, enpresa sentsibilizatzea, ondorio berera iristeko, langilea behartuz; hiru, euskaldunok boikota egitea banketxe horri; eta lau, Kontsumitzailearen Estatutuaren bidez jendaurreko zerbitzuak dituzten enpresa guztiak euskara hitz egitera behartzea.

Sentsibilizazioaren esku ezin da utzi hizkuntza baten hedapena, ez du inoiz funtzionatu inongo naziotan. Gure boikot ahalmena, berriz, sustraitik zikiratu du klase politikoak hamarkada hauetan ezarri duen Geldotasun Orokorraren Plangintzaren bidez. 22 segundo soilik irauten du boikoterako gure kemenak: Espainiako himnoari jotzen dizkiogun txistuen neurria.

Nire lana ez da gizon horri euskara erakargarri egitea, ezta erretolika kontzientziatzailea botatzea ere; nire lana da euskara ahalik eta txukunen eta ondoen hitz egitea, eta nire eskubidea da euskaraz atenditua izatea Euskal Herriko leihatila guztietan. Berriro diot: guztietan.

Gure gobernuari galdetzen diot: Zer egin behar duzu nire eskubide linguistikoen alde? Ezer ez? Orduan ez zaitut nahi. Zuk ez duzu balio herri hau defendatzeko. Zu kolonizatuta zaude, kolonizatuarena da zure politika. Zu kanpora! Nik esango diot Eusko Jaurlaritzari: 30 urte dira sortu zinela, eta oraindik horrela? Ezin duzu lortu euskal hiztunen %80a daukan herri bateko bankari xume batek ere euskaraz egitea? Zuk ez duzu balio ezertarako, eta arriskutsua zara herri honentzat, sinestarazten diozulako izugarria dela zure prestigioa, gaitasun asko dituzula. Ezertarako balio ez, eta gainera herria lokartu egiten duzu. Ezker abertzalea ere konbentzitu duzu izugarri garrantzitsua dela zu eskuratzea, independentista zirenak autonomista bihurtuz. A zer galera herri baten fundamenturako! Zu kanpora, gaurtik bertatik!

Laugarren aukerak, tristea da, geure artean dauzka etsairik handienak. Berriki Jaurlaritzak atzera bota du isunak jartzeko aukera. Ni zeharo harritzen naiz gauza hauekin. Isuna da gizartearen kohesioa mantentzen duen tresna eraginkorrena; enparantzan pixa egiten baduzu isuna duzu, baina eskubide linguistikoak osagarri zerutiar dira nonbait. Huskeriari isuna, funtsezkoari paso egiten diogun bitartean.

Baina are gehiago harritu nintzen martxoan elkarrizketa batean Patxi Baztarrikak, Hizkunza Politikako sailburuorde ohiak esan zuenarekin. Ez dut ezer Baztarrikaren aurka, haren politikaz ari naiz. Bere garaian onartutako Dekretuari aplikazio mugatua egin omen zioten, euskal enpresen %6,5ari soilik ezarriz. Kazetariak horren arrazoia galdetzen dio, eta Baztarrikak: «Mailakatasunaren printzipioa aplikatu nahi izan genuen. Ezin dira gizartean aldaketa linguistikoak eragin gauetik goizera, ezinezkoa da, eta gehiago desoreka linguistikoaren egoeran».

Alegia: desoreka bat dago hemen euskararen kaltetan, zu politikan sartu zara, boterea lortu duzu, tresna legalak dauzkazu desoreka hori berdintzeko, eta ez, uko egiten diozu tresna horiek erabiltzeari, desoreka linguistikoa handia delako. Ez dut ezer ulertzen. Eskuan daukazu desoreka murrizten hasteko tresna! Tresna legala da, legitimoa, demokratikoki lortu duzuna, horretarako eman dizkizute botoak.

Tresna hori azken muturreraino eraman behar duzu, bere ahalmen guztien mugaraino; desoreka hain handia bada, hor duzu justifikazio nagusia. Jan iezaiozu desoreka horren angeluari %25 bat zure legealdian, eta famatuko zaitugu. Horregatik diot, maiz, euskaldunok ez dugula botorea nahi, ez ditugula ulertzen boterearen mekanismoak, ez dakigula zer egin boterearekin.

Boterearekin zer egin ez dakiten pertsonei, alderdiei ez genieke politikan sartzen utzi behar. Bostehun urtetan ez dugu ezer inposatu, eta orain mailarik azalekoenean ere zerbait derrigortzen hasteak izua ematen digu. Horren ondorioa da sedukzioari diogun lilura; a zer-nolako arrakasta izan duen hemen euskarak erakargarri izan behar duela dioen leloak! Sedukzioa ez da tresna politiko bat, ahularen auto-engainurako amarru tristea baizik.

Euskaldunok gure ADNan daramagu, su goritan ipinitako zigilu batez azalean txertatu baligute bezala, honako agindu hau: «mila aldiz behartuko zaituzte hizkuntzaz aldatzera». Sei hitz, madarikazio bat, bizi osoko kondena. Hain barneratua dugu, non ez zaigun desobeditzea bururatzen, edo bere ifrentzua ezartzea espainol monolinguei: «Ikasi euskara, zeren eta laster batean mila bider behartuko zaituztegu hizkuntzaz aldatzera».

Eta hori estatu propio batek bakarrik lor dezake; hori da herri honen eskubideak bere luraldearen mugetan ezarri, garatu eta derrigortu ditzakeen egitura politiko ezagun bakarra.